Joan Mari Torrealdai izan genuen atzo HUHEZI fakultatean. Sasoiko ikusi genuen, kementsu, eta argi, hitz egiteko orduan. Zentsuraz hitz egin zigun luze eta zabal, nahiz eta gauza asko eta asko bazter utzi behar izan zituen, denbora faltaz.
Hasi zen azaltzen nola bizi izan zuen zentsura Jakin aldizkarian lehendabizi, Anaitasunan gero, eta Euskaldunon Egunkarian gaur egun. Denetan gaiztoena, Aznarren *sei urtealdi beltza,* dudarik gabe. Gogoratu zuen nola, zeramatenean burua estalita, galdetu zien poliziei zergatik zeramaten gisa hartan, Bin Ladenen kide bat bailitzan, eta batek erantzun: “hay plumas que matan más que las pistolas”.
Aurrerago, azaldu zuen franskismo garaiko zentsurak ze aldi izan zituen: dirigismoa, permisibitatea, eta bigilantzia; 1936an hasi, eta 1983a arte, sozialistak agintera iritsita. Eta gogorarazi zigun zentsura ez zela mugatzen liburuetara; aitzitik, iristen zen albistegietara, aldizkari eta egunkarietara eta baita ikuskizunetara ere: “urte haietan, irrati guztiek bat egin behar izaten zuten Radio Nacional de Españarekin albisteak emateko, handik partea jasotzen baitzuten, frankistek beraiek horrela deitzen baitzioten albistegiari, jatorrian propaganda elementu bat gehiago zelako”.
Beltzak
Eta nortzuk ziren zentsoreak? Arduradun nagusiak delegatuak ziren, Ministerio de Información y Turismoko ordezkariak, baina horien mende zeuden zentsoreak edo beltzak: horiek irakurri egiten zituzten liburuak, laburpenak egin, eta gomendioak idatzi. Inork gutxik ezagutzen zituen beltzak, nahiz eta gero Joan Marik berak jakin izan du zenbaiten nortasuna.
Euskarazko liburu guztiak ez zituzten berdin baloratzen, Torrealdairen hitzetan. Onartzen ziren erlijio liburu xumeak, eta herri literatura. Baita poesia eta nobela ere. Saioak, berriz, zailtasun handiagoak izaten zituen. Eta itzulpenak, eragozpen guztiak. Euskarari dagokionez ere, permititzen zen euskara herritarra, tradizionala, baina ez euskara jasoa eta batua. Zentsuraren kalterik handiena autozentsura izan zen, jendea bultzatzen zuelako ez idaztera, isiltzera.
Hitzaldiaren hasieran pozik agertu zen Joan Mari Torrealdai HUHEZIn egotearren: “ez dadila azken aldia izan”, esan zuen, baina abisua jo zuen gero, “posible baita gu barrura joatea”. Bukaeran denon txaloa eta atxikimendua jaso zuen, euskal kulturaren alde egindako lan erraldoiaren aitormen gisa.
No comments:
Post a Comment